Δεν καταδέχονταν η Κρατησίκλεια
ο κόσμος να την δει να κλαίει και να θρηνεί·
και μεγαλοπρεπής εβάδιζε και σιωπηλή.
Τίποτε δεν απόδειχνε η ατάραχη μορφή της
απ’ τον καϋμό και τα τυράννια της.
Μα όσο και νάναι μια στιγμή δεν βάσταξε·
και πριν στο άθλιο πλοίο μπει να πάει στην Aλεξάνδρεια,
πήρε τον υιό της στον ναό του Ποσειδώνος,
και μόνοι σαν βρεθήκαν τον αγκάλιασε
και τον ασπάζονταν, «διαλγούντα», λέγει
ο Πλούταρχος, «και συντεταραγμένον».
Όμως ο δυνατός της χαρακτήρ επάσχισε·
και συνελθούσα η θαυμασία γυναίκα
είπε στον Κλεομένη «Άγε, ω βασιλεύ
Λακεδαιμονίων, όπως, επάν έξω
γενώμεθα, μηδείς ίδη δακρύοντας
ημάς μηδέ ανάξιόν τι της Σπάρτης
ποιούντας. Τούτο γαρ εφ’ ημίν μόνον·
αι τύχαι δε, όπως αν ο δαίμων διδώ, πάρεισι.»
Και μες στο πλοίο μπήκε, πηαίνοντας προς το «διδώ».
[1929]
Ιστορικό πλαίσιο
Στην πόλη των Λακεδαιμονίων, ο βασιλιάς Κλεομένης Γ΄ είχε ανακινήσει και πάλι -όπως παλαιότερα ο Άγις- το πρόβλημα του αναδασμού της γης. Στην πραγματικότητα μια βαθιά κοινωνική μεταρρύθμιση είχε γίνει πια αναπόφευκτη για τη Σπάρτη. Οι σοβαρές απώλειες σε γόνιμα εδάφη και η έντονη μείωση των ελεύθερων πολιτών της λακωνικής πολιτείας- στα 479 π.Χ. ο αριθμός τους έφτανε τις 8000, ενώ στα μέσα του 3ου αιώνα δεν ξεπερνούσε τους 700, και από αυτούς περίπου μόνο εκατό διέθεταν έγγειο ιδιοκτησία και είχαν κατά συνέπεια τη δυνατότητα να ασκούν τα πολιτικά τους δικαιώματα- οπότε μια γενναία μεταρρύθμιση των πραγμάτων κρινόταν ως αναγκαία. Ο βασιλιάς Κλεομένης είχε σαφή συνείδηση, ότι τα μεταρρυθμιστικά του σχέδια θα προσέκρουαν στη σφοδρή αντίθεση των εφόρων. Έτσι δεν του απέμενε παρά μόνο το πραξικόπημα. Το 227 π.Χ. έβαλε και σκότωσαν όλους τους εφόρους, κατήργησε την αρχή τους, η οποία δεν περιλαμβανόταν στη λυκούργειο νομοθεσία και εξόρισε 80 από τους πιο διακεκριμένους Σπαρτιάτες μεγαλογαιοκτήμονες. Η επαναφορά του παλαιού καθεστώτος που αντιπροσωπευόταν από τους νόμους του Λυκούργου και η αναβίωση της σπαρτιάτικης πολεμικής ζωής είχαν απώτερο σκοπό την αύξηση της μαχητικής δυνάμεως του κράτους∙ η εφαρμογή δε του εσω-πολιτικού προγράμματος ήταν η προϋπόθεση για τη δραστηριοποίηση της εξωτερικής σπαρτιατικής πολιτικής.
Για να ανακόψει την νικηφόρα πορεία του Κλεομένη Γ’, ο Σικυώνιος Άρατος -στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας από το 245 π.Χ.- έκανε, μια μεγάλη στροφή στην εξωτερική πολιτική του. Με τίμημα την επιστροφή της Κορίνθου, που είχε καταληφθεί εν τω μεταξύ από τον Κλεομένη, στους Μακεδόνες, έκλεισε, μιαν επίσημη συνθήκη με τον Αντίγονο Δώσωνα (225 π.Χ.).
Κατά τον αγώνα του εναντίον του Κλεομένους Γ΄, ο Αντίγονος Δώσων σημείωσε επιτυχίες. Η Τεγέα, ο Ορχομενός, η Μαντίνεια περιήλθαν σε αυτόν (223 π.Χ.). Ο αγώνας για την ηγεμονία στην Πελοπόννησο κρίθηκε με τη μάχη της Σελλασίας (καλοκαίρι του 222). Κατ’ αυτήν νικήθηκαν οι υπό τον Κλεομένη Σπαρτιάτες από τους Μακεδόνες και τους συμμάχους τους. Ο βασιλιάς Αντίγονος μπήκε σαν νικητής στην Σπάρτη, της οποίας το έδαφος πατήθηκε για πρώτη φορά στην μακραίωνη ιστορία της από έναν κατακτητή. Ο Κλεομένης διεφυγε στην Αίγυπτο και οι μεταρρυθμίσεις του παραμερίστηκαν.
Σκέψεις
Ο Καβάφης δίνει ένα εξαίρετο ποίημα πολιτικής, επανερχόμενος στην ιστορία της Κρατησίκλειας, της μητέρας του Σπαρτιάτη βασιλιά Κλεομένη Γ΄. Το ποίημα είναι ιστοριογενές -βασίζεται δηλαδή σε πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα- και αναδεικνύει την αξιοπρέπεια με την οποία η Κρατησίκλεια υπομένει για χάρη της πατρίδας της, την προοπτική της οικειοθελούς ομηρίας της στην Αίγυπτο.
Η Κρατησίκλεια γνωρίζει πως η πατρίδα της χρειάζεται στρατιωτική βοήθεια, κι εφόσον ο Πτολεμαίος Γ΄ της Αιγύπτου θέτει ως όρο για την παροχή της, να μεταβούν εκείνη και τα εγγόνια της ως όμηροι στην Αίγυπτο, δεν διστάζει να το αποδεχτεί, όσο κι αν συναισθάνεται τον κίνδυνο που ελλοχεύει. Η προθυμία της «θαυμάσιας» αυτής γυναίκας να θέσει τον εαυτό της στην υπηρεσία της πατρίδας της, αλλά και η αξιοπρέπεια με την οποία αντιμετωπίζει τον πόνο του αποχωρισμού απ’ το γιο της, όπως και το φόβο για τη ζωή τη δική της και των εγγονιών της, αναγνωρίζονται από τον Καβάφη ως ιδανικά στοιχεία συμπεριφοράς ενός άξιου ηγετικού προσώπου.
Ο Καβάφης θέλοντας να παρουσιάσει το επιθυμητό πρότυπο συμπεριφοράς και αντίληψης ενός ηγέτη, επιλέγει -όχι τυχαία- την Κρατησίκλεια, μιας κι η αγέρωχη αυτή Σπαρτιάτισσα συγκεντρώνει όλα τα άριστα στοιχεία ενός πολιτικού προσώπου. Γνωρίζει πως πρέπει πάντοτε να θέτει το καλό της πατρίδας πάνω απ’ τις δικές της ανάγκες ή επιθυμίες, κι είναι γι’ αυτό έτοιμη ν’ αποχωριστεί για πάντα το γιο της, και ίσως να συνοδεύσει τα εγγόνια της στον τόπο του θανάτου τους (όπως και έγινε τελικά). Γνωρίζει πως το όφελος των συμπατριωτών της είναι σημαντικότερο απ’ τους δικούς της πόνους και τις δικές της στεναχώριες, γιατί εκείνη δεν είναι ένας απλός πολίτης, αλλά η μητέρα του βασιλιά. Γνωρίζει, συνάμα, πως ένας ηγέτης δεν μπορεί να απαιτεί από τους πολίτες θυσίες και γενναιότητα, όταν ο ίδιος δεν είναι πρόθυμος να δείξει με το παράδειγμά του πως είναι έτοιμος να θυσιαστεί και να αγωνιστεί για την πατρίδα του. Γνωρίζει πως το να είσαι ηγέτης σημαίνει πρώτα απ’ όλα πως έχεις περισσότερες ευθύνες από τους άλλους και όχι περισσότερα προνόμια.
Η Κρατησίκλεια αποχωρεί από τη Σπάρτη πηγαίνοντας στη χώρα, όπου λίγο καιρό μετά θα εκτελεστεί μαζί με τα εγγόνια της. Αποχωρεί όμως, χωρίς να επιτρέψει σε κανέναν να αμφισβητήσει την αφοσίωσή της στην πατρίδα της και τη δύναμη του χαρακτήρα της. Αποχωρεί έχοντας διατηρήσει ακέραια την υπερηφάνεια της κι έχοντας θέσει ένα άριστο παράδειγμα ήθους στους συμπατριώτες της. (2459)
2,938 total views, 1 views today